• Leestijd Pagina: +- 5 minuten

  • Wat een Kinderoog Vertelt – De destructieve kracht van psychotrauma en het belang van erkenning

    Het meisje uit Raqqa – de kracht van een blik
    Sinds de publicatie in De Morgen van 30 juni 2019 is deze foto me altijd bijgebleven. Tot op vandaag maakt ze nog steeds diepe indruk – niet alleen op mij, maar ook op de cliënten met wie ik werk rond de verwerking van psychotrauma. De ogen van dit vijfjarige meisje uit Raqqa (gelegen in het voormalige kalifaat van I.S.) vertellen een verhaal dat voelt als een heel mensenleven. De Morgen verwoordde het destijds treffend. Het verhaal achter de foto is ronduit schrijnend – nauwelijks te bevatten vanuit ons Westers perspectief.

    Kinderen die opgroeien in oorlogsgebied – als we überhaupt van ‘opgroeien’ kunnen spreken – raken vaak al op jonge leeftijd getekend door trauma. De kans dat deze ervaringen hen een leven lang blijven achtervolgen is groot.  De fotograaf van dit beeld, Tim Dirven, vertelde me het verhaal achter de foto. De vader van het meisje verloor beide benen nadat hij op een mijn (I.E.D.) stapte die door I.S. was achtergelaten, vlak voor hun verdwijning uit Raqqa. Daardoor kon hij zijn gezin niet meer onderhouden. De moeder stond – anders dan de vader – eerder afstandelijk tegenover haar dochter. Tegelijkertijd was ze zo wanhopig dat ze de fotograaf smeekte om haar dochter mee te nemen naar België, in de hoop haar zo een betere toekomst te bieden. De kans is groot dat het meisje deze smeekbede gehoord heeft, al is dat niet met zekerheid te zeggen.
    De realiteit van een gewelddadige burgeroorlog, het verlies van hun huis, haar vader die invalide raakt, en een moeder die zo wanhopig is dat ze overweegt haar kind af te staan… Het brein van een kind verwerkt dit totaal anders dan dat van een volwassene. Kinderen kunnen nog niet abstract en formeel denken zoals volwassenen. (En zelfs voor volwassenen is het verwerken van zulke trauma’s vaak bijzonder zwaar.)

    Psychotrauma bij ons, ... 
    In onze samenleving gaat het zelden over oorlogsgeweld. Maar ook hier zijn er vormen van aanhoudend en structureel trauma: ernstige emotionele verwaarlozing, fysiek of seksueel misbruik, vernedering, langdurig pestgedrag, of opgroeien in een onveilige thuissituatie. Ook daarvan zijn kinderen vaak getuige of slachtoffer – soms tot diep in de puberteit.

    Kinderen van diezelfde leeftijd als het meisje op de foto beschikken niet over het relativeringsvermogen dat volwassenen gaandeweg ontwikkelen.  Als hun omgeving hen niet helpt of beschermt, blijven zij alleen achter met hun verwarring, angst of pijn. Ze kunnen die ervaringen moeilijk plaatsen of verwerken.
    Wat dan vaak ontstaat zijn gevoelens van schuld, verdriet, chronische angst, boosheid, wantrouwen, minderwaardigheid of reddeloosheid. Deze emoties kunnen zich vastzetten in het zelfbeeld, in relationele patronen of in het lichaam, en later tot uiting komen in destructieve copingmechanismen of psychische klachten.

  • Photographic Artist: Tim Dirven
    Copyright verleend aan: Chrißt'll Scholiers
    Company: PsyChé - Psychotherapie & Psychotraumatologie

  • Last but not least
    Kinderen die opgroeien in moeilijke of disfunctionele gezinscontexten, worden niet zelden het slachtoffer van destructieve parentificatie. Ze nemen zorg of verantwoordelijkheden op zich die niet bij hun leeftijd passen, vaak zonder dat dit bewust of met opzet gebeurt.
    In zulke situaties dragen zij als het ware ‘roulerende rekeningen’ – emotionele lasten die eigenlijk bij de volwassenen horen. Onverwerkt trauma of pijn van de ouder wordt, meestal onbewust, op het kind overgedragen. Het kind probeert dan – loyaal en liefdevol – iets te dragen wat het nooit had mogen dragen. Wanneer aan deze dynamiek geen aandacht wordt besteed, zet zich dat patroon vaak voort van generatie op generatie. Bij deze kinderen zie je – vaak pas jaren later, wanneer ze volwassen zijn – sporen van angststoornissen, dissociatie en/of persoonlijkheidskwetsuren. Ze worstelen dan met het leven, en het lukt hen vaak maar moeizaam om structuur, rust en houvast te vinden of vast te houden. (Leestijd +- 2,5 minuten)

  • Helen van langdurig psychotrauma vraagt om zorg, tijd en afstemming

    Wanneer trauma structureel van aard is
    Wanneer we spreken over structureel opgelopen psychotrauma, bedoelen we traumatische ervaringen die niet eenmalig of toevallig zijn, maar zich langdurig en herhaald hebben voorgedaan, vaak binnen een context die eigenlijk veilig had moeten zijn – zoals het gezin of andere primaire relaties.

    Dergelijke trauma’s ontstaan meestal al vroeg in het leven en laten vaak diepe sporen na. Het gaat dan bijvoorbeeld over aanhoudende emotionele, fysieke of seksuele mishandeling, chronische verwaarlozing, of het opgroeien in een omgeving waar dreiging, onvoorspelbaarheid of emotionele onbeschikbaarheid de norm was.

    Door de combinatie van intensiteit, herhaling en een gebrek aan ontsnappingsmogelijkheden, ontwikkelen de betrokkenen vaak diepgewortelde kwetsuren in hun persoonlijkheid, met name binnen het borderline- en/of angstige spectrum. Ook dissociatieve symptomen komen regelmatig voor – als overlevingsmechanisme van de psyche om te kunnen blijven functioneren ondanks overweldigende ervaringen.
    Daarnaast zien we vaak een permanent verhoogd stress en spanningsniveau, een laag of instabiel zelfbeeld, aanhoudende gevoelens van leegte of onveiligheid, en klachten zoals somatisatie, verslavingsgedrag, en/of moeilijkheden in relaties en zelfzorg.

    Waarom EMDR niet altijd volstaat
    Hoewel EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing) een waardevolle techniek blijft binnen traumatherapie, is ze niet altijd geschikt als eerste of enige behandelmethode bij complexe psychotraumata. Wanneer iemand onvoldoende stabiliteit of interne draagkracht ervaart, kan het verwerkingsproces te intens zijn, en eerder ontregelend dan helend werken.

    Daarom ligt de eerste focus op stabilisatie, veiligheid en het opbouwen van innerlijke hulpbronnen. Deze fase – ook wel het resourcen genoemd – helpt mensen om zichzelf beter te reguleren, grenzen te voelen, en contact te maken met momenten van rust of kracht. Pas wanneer die fundamenten voldoende aanwezig zijn, kan men voorzichtig en afgestemd starten met actieve traumaverwerking.

    Een traject dat tijd vraagt
    Trauma van structurele aard vraagt meestal om een langdurig en integratief behandeltraject. EMDR kan hier nog steeds gebruikt worden, maar dan als onderdeel van een bredere therapeutische aanpak, die in eerste instantie aandacht geeft aan hechting, zelfbeeld, lichaamsbewustzijn en relationele veiligheid.

    Soms is er bijkomend ook psychiatrische of medicamenteuze ondersteuning nodig om het dagelijkse functioneren te ondersteunen en ruimte te creëren voor psychisch herstel.  
    En ja – dit kost tijd. Maar dat is geen teken van zwakte of ‘moeilijkheid’. Integendeel: het is een uitdrukking van respect voor wat je hebt meegemaakt, en voor de zorgvuldigheid dat jouw herstel verdient. (Leestijd : +- 3 min)

  • Trauma a.g.v. vroegkinderlijke overbelasting

    Trauma ontstaat niet alleen door grote, zichtbare gebeurtenissen. Ook herhaalde, langdurige blootstelling aan mishandeling, verwaarlozing, verbaal of fysiek geweld, of seksueel misbruik tijdens de vroege kindertijd en adolescentie kan diepe, blijvende sporen nalaten.

    Daarnaast kan trauma ook ontstaan door het dragen van (familiale) verwachtingen en rollen die het kind in de ontwikkeling overvraagd hebben. Denk hierbij aan situaties waarin een kind moest voldoen aan impliciete of expliciete delegaten van ouders of het gezin – vaak vanuit onbewuste overdracht van onverwerkt trauma – met als gevolg een destructieve vorm van parentificatie. In zulke omstandigheden wordt de natuurlijke ontwikkeling van het zelf onderdrukt of zelfs geblokkeerd.

    Wat is destructieve parentificatie?
    Destructieve parentificatie ontstaat wanneer een kind langdurig verantwoordelijkheden op zich moet nemen die niet passen bij zijn of haar leeftijd, ontwikkeling of draagkracht – en daar ook geen erkenning, bescherming of ontlasting in ontvangt.

    Voorbeelden hiervan zijn:
    • Kinderen die te vroeg ouderlijke verantwoordelijkheden op zich namen, bijvoorbeeld door een chronische ziekte, verslaving, psychische kwetsbaarheid of trauma van een van de ouders. Ze zorgen, troosten, organiseren of overleven, zonder dat hun zorg wordt erkend – soms zelfs bekritiseerd of afgewezen door degenen voor wie ze zorgen.
    • Kinderen die opgroeien in gezinnen met voortdurende (ernstige) conflicten, en daarbij leren hun eigen gevoelens te onderdrukken of te negeren omwille van de ‘vrede’ of overleving binnen het gezin. Hun innerlijke beleving raakt op de achtergrond ten voordele van wat het systeem van hen vraagt.

     (Leestijd +-1 min)